Het IJzerfront

Van Diksmuide tot Nieuwpoort, vroeger en nu

 

Het eerste fotoboek van Patrick LAGROU

 

Wat Ieper was voor de Britten, was de IJzer voor de Belgen!

 

Hoe is dit boek ontstaan?

 

 

INLEIDING

Velen hebben zich al eens afgevraagd hoe de omgeving van het IJzerfront er honderd jaar geleden uitzag. Zowel vlak voor de oorlog, tijdens de oorlog als direct na de oorlog.

Als we vandaag nu diezelfde omgeving opzoeken, hoe kunnen we ons een duidelijk beeld vormen van hoe een welbepaalde plaats er toen precies uitzag?

Dit is nooit gemakkelijk geweest. En het wordt er ook niet beter op. Er mogen nog duizenden foto's en prentkaarten uit die periode voor handen zijn, tientallen boeken met dergelijk fotomateriaal mogen nog doorbladerd worden, veel van die plaatsen zijn nog amper herkenbaar of terug te vinden. Tenzij je de streek door en door kent. En dan nog!

Jarenlang heb ik dan ook gezocht naar een manier om dit probleem op te lossen. Ik meen die ondertussen gevonden te hebben. Dit boek is er het resultaat van. Aan de basis ervan liggen immers drie principes die ik in dit werk zo veel mogelijk heb proberen toe te passen. Het zijn de volgende: voor elke belangrijke plaats komt er...

1. een serie gelijkaardige foto's,

2. met een (of meer) referentiepunten,

3. nauwkeurig gesitueerd in de ruimte.

 

We zullen dit hier verduidelijken aan de hand van een eerste voorbeeld:

 

1. Een serie gelijkaardige foto's:

 

 

Hierboven heb je een serie van 4 gelijkaardige foto's. Ze zijn allemaal genomen vanuit (ongeveer) hetzelfde standpunt en laten ook (ongeveer) dezelfde omgeving of hetzelfde landschap zien.

Toch zijn er hele grote verschillen. De foto's werden op 4 verschillende tijdstippen genomen. Niet alleen is er een oorlog voorbijgekomen, ook meer dan honderd jaar ligt er tussen de eerste en laatste foto.

Zo'n serie geeft wel een beter beeld van hoe het er vroeger uit zag, van wat er toen is gebeurd en van wat er ondertussen allemaal is veranderd (of gelijk gebleven).

 

2. Een (of meer) referentiepunten:

 

 

Op bijna elke foto van deze serie zijn minstens 2 referentiepunten aanwezig. De meest voor de hand liggende, de brug, is rood omcirkeld. Dit onderdeel van het landschap of de omgeving heeft de tijd (de oorlog en de eeuw daarna) min of meer doorstaan. Deze getuige van vroeger maakt dat de omgeving herkenbaar blijft. Ook de waterweg en de bomen dragen daartoe bij,

Een ander referentiepunt, het torentje, is groen omcirkeld. Hoewel het de oorlog niet overleefd heeft, werd het later op dezelfde manier herbouwd. Het mag dus ook als een herkenningspunt beschouwd worden.

 

3. Situering in de ruimte:

 

Op bovenstaande dubbele luchtfoto (dezelfde oppervlakte zowel vroeger als vandaag) werden rode pijltjes aangebracht. Ze verwijzen telkenmale naar een serie foto's.

Pijltje 6 verwijst naar de serie die we tot nu toe hebben behandeld. Het pijltje toont niet alleen waar die reeks precies werd genomen, maar ook in welke richting de fotografen op dat moment keken.

Ander voorbeeld: de omgeving van het station van Diksmuide

De 2 series hierboven werden genomen op de plaatsen waar respectievelijk het pijltje 2 en 1 op bovenstaande luchtfoto staan afgebeeld.

Let ook op het referentiepunt (rood omcirkeld) van deze 2 series. Het is telkenmale hetzelfde gebouw dat zowel de oorlog als de afbraakwoede heeft overleefd.

 

De Praktijk:

 

Hoe moest ik praktisch te werk gaan om de resultaten van hierboven te kunnen bereiken?

Dit werk zou vooral uit 2 delen bestaan:

1. Eindeloos speurwerk in archieven.

2. Geduldig fotografeerwerk ter plaatse.

 

We gaan hier verder met hetzelfde voorbeeld waarmee we hierboven begonnen zijn, nl. de omgeving van de Noorderbrug en de Wilgendijk in Diksmuide.

 

1. Speurwerk in 4 archieven en 9 verzamelingen:

 

- zoeken naar beeldmateriaal van voor de oorlog:

Tussen de vele duizenden foto's die ik mocht bekijken, heb ik er een 9-tal gevonden die hetzelfde onderwerp hadden en toch min of meer van elkaar verschilden. De foto in het midden leek mij het best geschikt te zijn.

 

- beeldmateriaal van tijdens de oorlog:

Actiefoto's waren uiterst moeilijk te vinden. Ik moest mij tevreden stellen met deze tekening.

 

- beeldmateriaal van na de oorlog:

Ook hier moest ik mij door een massa materiaal worstelen. Het was niet gemakkelijk. Diksmuide was door de oorlog in een puinhoop herschapen. Daardoor waren vele plaatsen bijna onherkenbaar geworden. Tijdens mijn speurwerk naar het juiste beeldmateriaal zou ik heel regelmatig nog met dit probleem geconfronteerd worden.

 

MET ALS RESULTAAT:

     

Deze 3 foto's zouden de basis van de serie vormen. Het werd nu mijn taak om in de sporen van mijn voorgangers te treden. Het zou ook heel belangrijk zijn dat ik niet alleen hetzelfde standpunt wist in te nemen, maar ook precies hetzelfde zou weten te fotograferen.

 

2. Fotografie ter plaatse:

 

Daarom moest ik kunnen beschikken over een aantal toestellen en faciliteiten die tot voor enkele jaren nog niet bestonden. Zonder dit alles had ik wellicht nooit de beoogde resultaten kunnen komen.

- benodigdheden:

Een goeie reflexcamera met een grote zoomlens, en vooral, een serieuze groothoek waren bijna onontbeerlijk. Die groothoek stelde mij in staat niet te ver te moeten achteruitgaan om meer dan voldoende op de foto te krijgen. Soms was het ook gewoon niet (meer) mogelijk om hetzelfde standpunt van de vroegere fotograaf te kunnen innemen. Dan kwam die zoom heel goed van pas.

Een andere vereiste was een groot scherm achteraan het toestel. Op die manier kon ik onmiddellijk zien of het resultaat in orde was. En vooral, ik kon direct vergelijken met de oude foto's die ik reeds op mijn iPad (zie hieronder) ter plaatse had meegebracht.

Zo een tablet laat niet alleen toe de resultaten te vergelijken, maar is ook onontbeerlijk om bij mijn aankomst de exacte plaats van vroeger (tot op de meter na) te kunnen terugvinden. Ook kon ik danonmiddellijk zien waar de grenzen van de foto moesten liggen.

 

Ten slotte, was er ook nog heel veel geduld nodig...

Dit aspect van het werk had ik nog het meest onderschat. Dat ik zo veel keren naar al die plaatsen zou mogen terugkeren en daar dikwijls lang zou mogen blijven wachten, had ik niet verwacht. En dit om diverse redenen. In het volgende hoofdstukje zal dit aan de hand van een aantal voorbeelden duidelijk worden.

- werkwijze:

Voorbeeld 1: het stadhuis op de markt van Diksmuide

Het is vooral voor die kinderen dat ik die foto had gekozen.

Deze serie van 3 foto's zou de basis vormen voor mijn fotoshoot.

Voordat ik daar kon aan beginnen, moest ik eerst weten op welk ogenblik van de dag het stadhuis helemaal in de zon kwam te staan. Via Google earth kon ik gemakkelijk vaststellen dat dit rond de middag was. Deze manier van werken zou voor elke fotoserie een vaste procedure worden.

En eindelijk scheen dan  het zonnetje. Half december was ondertussen al voorbij en ik had maar 2 maanden om al mijn foto's te nemen. Snel vertrok ik dan maar naar Diksmuide voor mijn allereerste fotoshoot. Het resultaat van die eerste poging volgt hieronder:

 

 

Het werd een tegenvaller van formaat! Absoluut geen foto om in een boek te publiceren. En dat om 3 duidelijke redenen. Ze zouden mij nog op andere plaatsen ook parten spelen.

 

1ste reden:

Het was op die dag bijna midwinter. Op dat ogenblik staat de zon op zijn laagste punt. Met als resultaat zware slagschaduwen en fel belichte gevels. Op de foto bleef de hele markt van Diksmuide in de schaduw staan. Het vormde een groot contrast met de rest van de foto die bijna overbelicht was.

Op dit schema is duidelijk te zien dat een winterzonnetje nog niet half zo hoog komt als de zomerzon. Niet alleen duurt een dag veel korter, maar ook krijgen veel plaatsen ook de zon nooit te zien.

 

2de reden:

Ik was met mijn werk begonnen middenin de Kerstperiode. Op alle plaatsen stonden er kerstbomen opgesteld, was er kerstversiering aangebracht en hing er kerstverlichting. Voor een boek over de Eerste Wereldoorlog waren dergelijke foto's totaal onbruikbaar. Ik zou opnieuw geduld mogen beoefenen.

 

3de reden:

Een van de belangrijkste gebouwen van Diksmuide stond op dat ogenblik helemaal in de steigers. Er hing wel een reusachtige foto ervoor. Toch was dit voor mij geen optie. Na informatie kwam ik te weten dat de steigers nog 6 maanden zouden blijven staan. Dit was een tegenvaller van formaat. Dan maar zoeken naar iemand die de juiste foto bezat. Eerst bij de gemeente en later uiteindelijk op het net. Daar stootte ik op volgende website:

De foto die ik zocht, kon op geen toepasselijker site te vinden zijn. Na contactname gingen deze mensen meteen akkoord en mocht ik in het boek onderstaande foto gebruiken. Waarvoor nog altijd mijn dank.

Eind goed, al goed!

 

 

Voorbeeld 2: de Stationstraat te Diksmuide

Het was vooral die eenzame hond die mij had aangezet om deze foto te kiezen.

Maar ook hier mislukte mijn eerste poging.

Uiteindelijk kon ik op een bewolkte dag in januari deze foto nemen. Maar de kerstverlichting hing er nog altijd. Toen heb ik mijn geduld verloren en die verlichting eigenhandig verwijderd...

Uiteraard niet fysiek, want dat mag niet, maar wel met Photoshop.

  

Hier heb je dan de 2 foto's naast elkaar.

 

Voorbeeld 3: de kerk en de pastorij van Stuivekenskerke

Dit beeld van het onder water gezette en half verwoeste Stuivekenskerke vond ik zo troosteloos, dat die foto zeker een plaatsje in mijn boek verdiende.

Maar daar dook dan weer de Kerstman en koning Wingter op! Niet alleen 2 kerstbomen, maar ook hier opnieuw zware slagschaduwen door een lage zon. Van het huis, van de boom en... van mezelf.

Een goeie maand later waren niet alleen de kerstbomen verdwenen, maar stond de zon al zo hoog dat de schaduw van de boom niet meer stoorde (vergelijk met de vorige foto).

 

Voorbeeld 4: het station van Kaaskerke

Deze unieke opname van het (verdwenen) station van Kaaskerke bij de spoorovergang met de grote weg naar Diksmuide mocht ook in mijn boek niet ontbreken. Ik hoefde enkel maar te wachten op een zonnige winterdag. Er waren immers nauwelijks huizen in de buurt.

Toen die dag er aan kwam, consulteerde ik Google earth

Een blik op het scherm informeerde mij dat ik moest wachten tot in de late middag. Gelukkig bleef de zon gelukkig schijnen. Maar toen ik uiteindelijk naar Kaaskerke vertrok, kwamen reeds de eerste wolken vanuit het westen aangedreven.

En precies op het ogenblik dat ik op mijn plaats van bestemming arriveerde, schoven ze voor de zon. De hele omgeving stond voor de rest van de dag in de schaduw en ik mocht het vergeten...

  

Gelukkig kwamen er nadien nog meer zonnige dagen!

 

Voorbeeld 5: het Albertmonument te Nieuwpoort

Hoewel dit monument pas 20 jaar na de oorlog werd opgetrokken, had ik toch nodig voor mijn boek. Maar ook hier sloeg Murphy toe.

Precies zoals bij het stadhuis van Diksmuide waren ook hier grote werken begonnen. Het monument kreeg een ondergronds bezoekerscentrum en dat was overduidelijk te zien. Nieuwe tegenvaller!

Gelukkig had ik het jaar voordien voor mijn jeugdboek 'Milans Groote Oorlog' deze foto moeten maken. Ik had graag nog wat anders gewild, maar als je nu eenmaal geen grote keuze meer hebt...

 

Voorbeeld 6: het sluizencomplex te Nieuwpoort

Een van de belangrijkste plaatsen voor mijn boek was de Ganzepoot aan de monding van de IJzer. De sluizen mochten zeker niet ontbreken. Als basis had ik deze prentbriefkaart gekozen:

Deze kaart vond ik heel belangrijk. De sluizen die er op afgebeeld staan, komen ook terug op dat beroemde bankbriefje van duizend frank uit de jaren 50. Ik wilde dan ook absoluut een foto maken op precies dezelfde plaats waar eertijds die fotograaf zijn werk had gedaan. Maar toen ik ter plaatse kwam, wachtte mij een onaangename verrassing:

Blijkbaar had die fotograaf honderd jaar geleden dit probleem niet gekend. Nochtans was ik maar 30 meter verwijderd van de plaats waar ik moest zijn. Er warenook geen grote hindernissen om die plaats te bereiken. Bovendien zou het hele werkje nog geen 60 seconden duren. Uiteindelijk nam ik een beslissing...

Nog geen 30 seconden later kon ik deze mooie foto nemen. Precies wat ik nodig had. Maar toen ik naar de openbare weg terugkeerde, werd ik daar door iemand opgewacht...

Gelukkig bleek de man veel vriendelijker te zijn dan hij er aanvankelijk uitzag. Hij deed tenslotte ook maar zijn plicht. Ik ben er dan ook zonder boete van af gekomen. Anders was dit de duurste foto uit het boek geworden!

 

Laatste voorbeeld: de petroleumtanks van Kaaskerke

 

Wereldberoemd waren eertijds deze petroleumtanks. Maar ze bestaan al lang niet meer. Er zijn zelfs weinig goeie foto's van overgebleven. Dit is er eentje van.

Toen ik op de plaats kwam waar ze vroeger stonden, kreeg ik maar heel weinig te zien. Gelukkig staat er nog een ruitvormige naamsteen van de provincie om de juiste ligging aan te geven. Maar meer is er (voorlopig) niet te zien.

En toen heb ik voor de tweede (en laatste) keer in mijn boek Photoshop gebruikt:

Met dit als resultaat. Uiteraard staat er in de tekst vermeld dat dit een trucfoto is.

 

Hoe de rest van het boek tot stand is gekomen, vertel ik in een volgende bijdrage.

 

Dit wordt dus vervolgd!